ABDʹnin İranʹa Yaptırımları Yeniden Yürürlüğe Koymasıyla İlgili Merak Edilenler
ABDʹde Donald Trump yönetimi, İran ile 2015 yılında varılan nükleer anlaşmayla kaldırılan tüm yaptırımları yeniden yürürlüğe koyma kararı aldı.ABDʹnin bu ülkeye yönelik ilk aşama yaptırımlarının 7 Ağustosʹta yürürlüğe girmesinin ardından, ikinci dalga yaptırımlar da Pazartesi günü devreye girecek.Sekiz ülke geçici olarak yaptırımlardan muaf olacak.Yaptırımlarla ilgili, Türkiyeʹyi nasıl etkileyeceği dahil merak edilenleri inceledik.Nükleer anlaşma nedir, İran anlaşmayla nelere izin verdi?ABDʹde Barack Obama yönetiminin iş başında bulunduğu dönemde, 2015 yılında P5+1 (BM Güvenlik Konseyiʹnin beş daimi üyesi olan ABD, Çin, Rusya, Fransa ve İngiltere ile Almanya) ile İran arasında imzalanan anlaşma ile İran, uluslararası yaptırımların kaldırılması karşılığında tartışmalı nükleer faaliyetlerini sınırlandırmayı kabul etti.Tahran anlaşmayla BMʹnin Uluslararası Atom Enerjisi Kurumuʹnun askeri üslere ˮkontrollü girişineˮ izin vermiş oldu.Şüpheli nükleer etkinlik olduğu düşünülen üslere giriş, P5+1 için en önemli taleplerden biriydi. Ancak Tahran, bu denetimlerin İranʹın askeri sırlarını ifşa edecek casusluk faaliyetlerine dönüşmesi endişesi taşıyordu.Kapsamlı Müşterek Eylem Planı adlı anlaşmayla BMʹye kapsamlı denetim izni veriliyor ancak İranʹın giriş izni taleplerine itiraz hakkı bulunuyor.Tahran uranyum zenginleştirmede kullanılacak santifrüj sayısını anlaşmayla üçte iki oranında azaltmayı, zenginleştirilmiş uranyumunun yüzde 98ʹini ülke dışına göndermeyi ve plütonyum üretim reaktörünü de çimentoyla doldurmayı kabul etti.Ancak önümüzdeki ilk 10 yıl içinde zenginleştirilmiş uranyum biriktirmeme şartıyla, uranyum konusunda geliştirme ve araştırma yapmasına izin verildi.Donald Trump neden anlaşmadan çekilmek istiyor? Seçim kampanyası döneminde nükleer anlaşmadan çekileceğini vaad eden ABD Başkanı Donald Trump, göreve başlamasının ardından da ˮİranʹla yapılan felaket anlaşmadan çekileceğimˮ açıklamasında bulundu.Trump anlaşmanın, İranʹın bölgedeki hamlelerini kısıtlamaması ve ülkenin füze denemelerine engel olmaması nedeniyle kötü bir anlaşma olduğunu düşünüyor.Trump, Mayıs ayında da ülkesini ˮesastan sakatˮ diye tanımladığı İran ile nükleer anlaşmadan çekme kararı aldı.İran ile anlaşmayı imzalayan ülkeler ne düşünüyor?ABD dışındaki P5+1 ülkeleri anlaşmanın devamından yana.Eski İngiltere Dışişleri Bakanı Boris Johnson, Trumpʹın Mayıs ayındaki açıklama ardından ABDʹye giderek Trumpʹı anlaşmadan çekilmemeye ikna etmeye çalışmıştı.Trumpʹın son açıklaması ardından İngiltere, Almanya, Fransa ve AB Dış İlişkiler ve Güvenlik Politikası Yüksek Temcilsici Federica Mogherini tarafından yayımlanan ortak açıklamada ABDʹnin kararı eleştirildi.İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani ise anlaşmanın müzakere edilemez olduğunu, İranʹın anlaşma maddelerinin yeniden görüşülmesine izin vermeyeceğini söylüyor.Bölge ülkeleri anlaşmaya nasıl bakıyor?İran ile nükleer anlaşmaya en sert tepki gösteren Orta Doğu ülkesi İsrail olmuştu.İsrail, Trumpʹın yaptırımları geri getirme kararını memnuniyetle karşıladı.Bölgenin tek nükleer gücü olan İsrail, kararı ˮtarihsel boyutları olan kötü bir hataˮ olarak görüyor.Suudi Arabistan ve diğer Sünni ülkeler anlaşmaya aynı tonda karşı çıkmasa da, Suriye, Yemen ve başka yerlerdeki savaşları İranʹın körüklediğini düşünüyorlar ve Batı ile İranʹın yakınlaşmasına karşı çıkıyorlar.Türkiye ise anlaşmadan dolayı memnuniyet duyduğunu dile getirmişti. Ankara, yaptırımların yeniden gündeme getirilmesini eleştiriyor. ABD ne zaman, hangi adımları atılacak?Yaptırımların ilk dilimi 7 Ağustosʹta devereye girmişti.ABD, yaptırımların ikinci dilimini ise Pazartesi günü uygulamaya başlayacak.Pazartesi günkü yaptırımlar; nakliye, gemi yapımı, finans ve enerji alanlarını kapsıyor.Aralarında büyük bankaların, petrol ihracatı şirketlerinin ve gemi deniz taşımacılığı şirketlerinin de bulunduğu 700 birey, tüzel kişilik, gemi ve uçağa yaptırım gelecek.Amerikan Hazine Bakanlığı, Brüksel merkezli, bankacılık işlemlerinde özellikle uluslararası işlemlerde döviz cinsinden elektronik fon transferi standardını sağlayan bir kod sistemi olan Swiftʹin, Pazartesi günü İran bankacılık sistemi ile ilişkilerinin kesilmesi konusunda da uyarı yapacak.Geçici olarak yaptırımlardan muaf tutulan ülkeler hangileri?Konuyla ilgili Cuma günü bir açıklama yapan ABD Dışişleri Bakanı Mike Pompeo, söz konusu 8 ülkeyi açıklamadı ama bunlar arasında Hindistan, Japonya, Güney Kore ve belki Çinʹin olabileceği düşünülüyor.Mike Pompeo, bu ülkelerin geçici olarak yaptırımlardan muaf olacaklarını, yani esasen İran ile petrol alışverişini sürdürebileceklerini belirtti.Pompeo, Avrupa Birliği üyelerinin bu ülkeler arasında olmadıklarını da açıkladı.ABD yönetiminin hangi ülkelerin İran yaptırımlarından geçici olarak muaf olacağı ve hangi şirketlerin kara listeye alınacağı konusundaki detaylı açıklamayı Pazartesi günü yapması bekleniyor.Türkiye yaptırımlardan muaf tutulacak mı? Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Fatih Dönmez Cuma günü, ABDʹnin İran yaptırımlarında istisna uygulayacağı sekiz ülke arasında Türkiyeʹnin de olduğunu açıkladı.Dönmez, ˮABDʹnin İran yaptırımlarında istisna uygulayacağısekiz8 ülke arasında Türkiyeʹnin de olduğu bilgisi bize ulaştı. Bu açıklamadan dolayı memnuniyetimi ifade etmek isterimˮ açıklamasını yaptı.Ticaret Bakanı Ruhsar Pekcan da Cumartesi günü, Türkiyeʹnin, ABDʹnin İranʹa yönelik yaptırımlarından muaf sekiz ülkeden birisi olacağı yönünde haberler geldiğini belirterek, ˮBiz böyle olmasını bekliyoruz. Pazartesi hep beraber öğreneceğizˮ dedi.Pekcan, geçen yıl Türkiyeʹnin İran ile ticaret hacminin 10,6 milyar dolar olduğunu, bu yılın 9 ayında 7,4 milyar dolar seviyesinde gerçekleştiğini ifade ederek, bu rakamların geçtiğimiz dönemde İranʹa uygulanan ambargolardan sektörlerin de etkilendiğini gösterdiğini belirtti.Pekcan, bunun Türkiyeʹnin bulunduğu coğrafya ile alakalı bölgesel bir sorun olduğunu dile getirerek, ˮBiz bu coğrafyadayız, Suriye, Irak, İran bizim komşularımız. Biz bu gerçekle yaşamak, ticaretimizi sürdürmek zorundayız.ˮ ifadelerini kullandı.
Donald Trump,Avrupa Birliği,İran